Sözleşme, antlaşma, anlaşma, akit, protokol, kontrat, mukavele, mutabakat eş anlamlı kelimelerdir. Temel olarak insanların kendi aralarındaki hukuki ilişkiyi, kişilerin sorumluluklarını ve haklarını düzenler.

Sözleşmenin kurulması için tarafların bir kağıt altına imza atmaları zorunlu değildir. Hukuk fakültelerinde en sık verilen örneklerden gidecek olursak, büfeye gidip parayı uzatıp suyu istersiniz, büfede çalışan da size suyu uzatır. Bu anda aranızda bir sözleşme kurulmuş olur ancak, ikinizde bir kâğıdın altına imza atmamışsınızdır. Ancak geçerli bir sözleşme yapmış olduğunuz için aldığınız su ile alakalı bir sorun yaşadığınızda ilk muhattabınız büfeyi işleten kişi olacaktır. Sözleşme temel olarak bir tarafın bir teklifte bulunması diğer tarafın da o teklifi kabul etmesi ile kurulur.

Peki sözleşme kurmak bu kadar basit ise koca koca şirketler neden uzun uzun sözleşmeler yapmaktadırlar? Sözleşmenin kurulması her ne kadar temelde yukarıda anlattığımız kadar basit olsa da ünlü bir söylemde de geçtiği üzere ama lakin ki öyle değildir. Sözleşmeler yapılan sözleşmenin içeriğine, yapıldığı ve tâbi olduğu ülkeye göre çeşitli yöntemlerde yapılmak zorunda olabilirler. Bunun yanı sıra yöntemsel zorlamanın olmadığı sözleşmelerde ise sözleşme yapılması daha doğru bir söyleyiş ile yazılı bir sözleşmenin yapılarak taraflarca imzalanması bir sorun çıkması durumunda tarafların iddialarını ve taleplerini delillendirebilmeleri için faydalı olmaktadır.

Sözleşme yapılış yöntemlerine göre sınıflandırmak gerekirse en geniş sınıf şüphesiz hiç bir şekil şartına tabii olmayan sözleşmeler olacaktır. Buna örnek olarak satış sözleşmesi, borç para verilmesi karşılığında yapılan sözleşme, iş sözleşmesi, taşınır bir eşyanın devri için yapılan sözleşme, taşınır bir eşyanın bağışlanması yahut bir paranın bağışlanması için yapılan sözleşme verilebilir. Bu örnekler sınırlı sayıda olmayıp çeşitlendirilebilir. Zira amacımız burada bütün sözleşme türlerini listelemek değil olayın anlaşılması için örneklendirmektir. Bu husus diğer türler için de geçerlidir.

Yazılı şekil şartına bağlı olan sözleşmeler ise kanunlarca sözleşmenin yazılı olarak yapılması öngörülmüş olan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerin geçerli olabilmesi için alelade bir kâğıda temel olarak yapılacak sözleşmenin yazılması ve taraflarca imzalanması gerekmektedir. Bu sözleşme tipine adi yazılı şekil şartına tabii de diyebiliriz. Örnek vermek gerekirse kira sözleşmeleri adi yazılı şekil şartına tabiidir. Yazılı olmayan kira sözleşmeleri geçersizdir. Bu nedenle kiracılar ve kiraya verenlerin bu konuda dikkatli olmaları ve kiralanan özellikle konut ve iş yerlerini yazılı olarak yapmalarını önermekteyiz. Kira sözleşmesi dışında telif hakları ile alakalı olarak mali hakların devri için yapılacak sözleşmelerin adi yazılı şekilde yapılması ve kanunda belirtilen çerçeveler içerisinde sözleşme metninin oluşturulması gerekmektedir.

Yazılı şekil şartının nitelikli hali, noter huzurunda yapılmasıdır. Kanunlar birtakım yerlerde, birtakım sözleşmelerin bu şekilde yapılması gerektiğini, aksi halde sözleşmelerin geçersiz olacağını düzenlemişlerdir. Bu yöntemde sözleşmeyi yapan taraflar birlikte noter huzuruna gidip daha önce yazılı olarak hazırlamış oldukları sözleşmeyi noter huzurunda imzalarlar. Bu sözleşmelere örnek olarak limited şirket hisse satış sözleşmeleri, araba ve motorsiklet satış sözleşmeleri, taşınmaz satış vaadi sözleşmeleri verilebilir.

Resmi şekil şartına tabii sözleşmeler, bu sınıflandırma içerisinde değinmemiz gereken bir cinstir. Cins diyoruz zira bu yöntemin öngörüldüğü sözleşmelerde sözleşmenin devletin huzurunda yapılması gerekmektedir. Taşınmaz üzerindeki her tür sözleşme bu şekil ile yapılmalı; taşınmaz satacak ve alacaklar, intifa hakkı tesis edecekler yahut lehine intifa hakkı tesis edilecekler, ipotek hakkı tesis edecek mal sahibi ile ipotek alacaklısı olacak kişilerin kalkıp birlikte, taşınmazın tabii olduğu ilçenin tapu müdürlüğüne giderek bu işlemleri yapmaları gerekmektedir. Bunun dışında şirket esas sözleşmeleri de sözleşme niteliğinde olup kuruluş açısından ticaret siciline tescil ettirilmesi gerekmektedir. Daha sonraki değişiklikler için ise değişikliğin türüne ve şirketin türüne göre bakanlık temsilcisi huzurunda değiştirilmeli ve istisnasız sicile kayıt edilmelidir. Bunun dışında marka yahut patent gibi sınai hakların devri için işlemlerin elektronik ortamda da olsa türk marka ve patent kurumu huzurunda yapılması gerekmektedir.

Şekil şartı olmayan sözleşmenin adi yazılı yahut nitelikli yazılı şekilde yapılmasında, adi yazılı şekle tabii bir sözleşmenin de nitelikli yazılı şekilde yapılmasında hukuken hiç bir engel yoktur.

Bu sınıflandırmadan ayrıca sözleşmeleri yazılı şekilde yapmak taraflara aralarındaki hukuki ilişkiye öncelikle uygulanacak metni oluşturmak şansı vermektedir. Sözleşmenin ödemesinin nasıl yapılacağı, ödemenin yapılmaması durumunda neler olacağı, uyuşmazlık durumunda nereye gidileceği, sözleşmenin süresinin ne kadar olacağı gibi hususlar ile hukuki ilişkiye uygulanacak her türlü husus sözleşme ile düzenlenebilir. Kanunların aksini söylememek şartı ile tabii..

İşte koca koca şirketler uzun uzun sözleşmeleri bazen yapılan sözleşmenin şekil şartı nedeniyle çoğu zaman ise hem yapılan sözleşmeler ile finansal düzenlemelerini tertip etmek hem de ispat gerektiğinde zorlanmamak en önemlisi de yapılan işte aradaki hukuku belirlemek için düzenler ve imzalarlar.

Av. M. Samet Fidan